Phương pháp trị liệu nào cũng có mặt tích cực và hạn chế của nó. Vì vậy, ngày nay, nhiều người bắt đầu chú ý hơn đến thực phẩm dưỡng sinh qua câu khẩu hiệu quen thuộc: “tủ lạnh cũng là tủ thuốc”.
Thật vậy, người Nhật còn nói “chúng ta là thức ăn” để nhấn mạnh sự ảnh hưởng của cách lựa chọn thức ăn đối với sức khỏe con người. “Dược thiện” không chỉ là dưỡng sinh mà còn là trị liệu.
Với người già, hệ tiêu hóa yếu hơn và các cơ quan thường bị thoái hóa nên chế độ ăn lại càng nên coi trọng hơn. Trong đó, có 5 nguyên tắc dưỡng sinh dành cho người già cơ bản nhất đã được người phương Đông đúc kết, đó là:
1. Ăn nhiều loại nấm khác nhau
Lý do đầu tiên cho việc bổ sung các món nấm chính là sự da dạng về nguyên tố vi lượng của nấm.
Không chỉ chứa vitamin, các loại nấm còn chứa nhiều khoáng chất cần thiết cho cơ thể, nhất là bộ ba nguyên tố Sắt, Phốt pho và Canxi (1).
Trong số các loại nấm bổ dưỡng ở Việt Nam, ta có thể kể đến:
- Nấm rơm: giúp hạ mỡ máu và ngăn ngừa ung thư (2).
- Nấm mèo (mộc nhĩ): bổ sung chất Sắt, ngăn ngừa xơ vữa mạch máu, đặc biệt là điều trị trĩ và giúp cầm máu, hạn chế rong huyết ở giai đoạn tiền mãn kinh (vì vậy, với phụ nữ có tuổi lại càng có ý nghĩa quan trọng) (3).
- Nấm hương (nấm đông cô): bổ dưỡng khí huyết, làm chậm lão hóa, giảm mỡ xấu, hạ huyết áp, bảo vệ gan và ngăn ngừa ung thư (4).
Lưu ý: Mặc dù nấm tốt cho sức khỏe nhưng cũng không nên ăn quá nhiều (vì nấm tính Âm). Mỗi tuần, chúng ta chỉ nên dùng 2 – 3 lần là được.
2. Bổ sung thực phẩm giàu chất đạm
Nhu cầu chất đạm ở người già luôn cao hơn để đảm bảo cho cơ thể trước những suy thoái (do tuổi tác).
Trong đó, chúng ta nên ưu tiên những chất đạm có nguồn gốc từ thực vật như các loại đậu (đặc biệt là đậu nành), nấm rơm (chứa đến 8 loại axit amin cần thiết cho cơ thể).
Với nguồn protein từ động vật, ta nên ưu tiên dùng cá, sau đó mới tới trứng, thịt gà, thịt vịt… (1).
3. Bổ sung thực phẩm giàu canxi
Càng lớn tuổi, hàm lượng canxi trong cơ thể càng dễ bị tiêu hao (xương cũng dễ bị suy thoái, loãng xương do không thường xuyên thực hiện chức năng vận động, nâng đỡ cơ thê).
Vì vậy, khi chuẩn bị bữa ăn cho người cao tuổi, chúng ta nên bổ sung các loại hải sản như tôm, tảo biển… (1).
4. Chỉ ăn no 80% nguyên tắc dưỡng sinh dành cho người già
Ăn no 80 %, nói theo cách nói dân gian là ăn “lưng bụng”. Người xưa nói “đại bão thương tỳ”, nghĩa là ăn uống quá nhiều, quá no thì sẽ làm tổn thương tỳ (hệ tiêu hóa nói chung) (5).
Trong khi đó, càng lớn tuổi, chức năng của dạ dày và lá lách lại càng yếu, quá trình tiêu hóa cũng diễn ra chậm hơn. Vì vậy, ăn lưng bụng là để hệ tiêu hóa đỡ làm việc vất vả hơn (1).
5. Uống đủ nước
Nhiều người lớn tuổi thường quên uống nước khiến cho môi khô, cơ thể mỏi mệt, thiếu sức sống. Trong khi đó, uống đủ nước là để giúp quá trình trao đối chất và bài tiết chất thải diễn ra trơn tru hơn, đồng thời còn phòng ngừa sỏi thận và giảm nguy cơ tắc động mạch (1).
Thông tin thêm
Một trong những điều tối kỵ nhất đối với chế độ sinh hoạt của người trẻ cũng như người già chính là “nằm quá nhiều”. Với người già, cơ xương yếu, ít làm việc nên cũng ít đi lại, vì vậy, họ thường nằm võng, nằm trên giường liên tục nhiều giờ. Điều này không tốt cho sức khỏe vì về lâu sẽ gây yếu phổi (do nằm một nơi, không khí không được đổi mới, lưu thông).
Trong “Hoàng đế nội kinh tố vấn” có nói đến 5 điều làm tổn thương cơ thể, trong đó có “cửu ngọa thương khí” – nghĩa là nằm một chỗ lâu sẽ làm tổn thương khí, do vậy việc hạn chế năm nhiều cũng là một nguyên tắc dưỡng sinh dành cho người già rất quan trọng (5).
Vì vậy, khi chăm sóc cho người già, bạn nên khuyên họ đi lại, vận động nhiều hơn, hạn chế nằm ngồi một chỗ, như vậy thì khí huyết lưu thông, quá trình tiêu hóa tốt hơn và tinh thần cũng thoải mái, thư giãn hơn!
- Đào Ẩn Tích, Thần nông bản thảo kinh, Nhà xuất bản Hồng Đức, 2012, trang 89.
- Nấm rơm hạ mỡ máu, kháng ung thư và món ngon khó quên, https://caythuoc.org/nam-rom-ha-mo-mau-khang-ung-thu-va-mon-ngon-kho-quen.html, ngày truy cập: 24/ 02/ 2021.
- Mộc nhĩ (nấm mèo) bổ sung sắt, điều trị trĩ và lỵ ra máu, https://caythuoc.org/moc-nhi-nam-meo-bo-sung-sat-dieu-tri-tri-va-ly-ra-mau.html, ngày truy cập: 24/ 02/ 2021.
- Nấm hương (nấm đông cô), món ăn xứng danh thảo dược, https://caythuoc.org/nam-huong-nam-dong-co-mon-an-xung-danh-thao-duoc.html, ngày truy cập: 24/ 02/ 2021.
- 中医说,人有“五劳七伤”,你了解多少?, http://wsjk.tj.gov.cn/JKJY5233/JKZS7782/202011/t20201110_4047429.html, ngày truy cập: 24/ 02/ 2020.