Hoa đỗ quyên, những công dụng và độc tính cần lưu ý

Nói đến “hoa xuân” thì phải kể đến mai vàng miền Nam, hoa đào miền Bắc còn nói đến “hoa báo xuân” thì phải kể đến đỗ quyên. Được biết, trong phân họ nhà thực vật, chi Đỗ quyên có đến gần 1000 loài khác nhau và thường nở hoa rộ vào mùa xuân.

Thật vậy, thấy hoa Đỗ quyên nở là thấy Tết đến rồi! Ngoài tên gọi “báo xuân hoa”, đỗ quyên còn được gọi là “sơn trà hoa”. Mặc dù vậy, nó khác hẳn cây sơn trà Camellia sasanqua (tức cây trà mai) hay cây sơn trà Camellia japonica (tức cây trà mi, sơn trà Nhật Bản).

Vài nét về đỗ quyên

Cây đỗ quyên thuộc chi Đỗ quyên, họ Thạch nam. Ở nước ta, loài cây này phân bố chủ yếu ở Tây Nguyên và các tỉnh phía Bắc (ước tính có hơn ba mươi loài).

Trong văn hóa Á Đông, hoa đỗ quyên là biểu tượng của tình yêu và những điều tốt đẹp. Nói đến bông đỗ quyên là nói đến phong cách thanh lịch, quyền quý, ôn hòa. Chính vì vậy, giới đam mê cây cảnh rất say mê đỗ quyên và thậm chí, với những cây đỗ quyên cổ thụ có tuổi đời cao, giá thành của nó có thể lên tới bạc tỷ.

Ở nước ta, lễ hội hoa đỗ quyên Sa Pa được tổ chức vào tháng 4 hàng năm. Đến đây, bạn không chỉ được đắm chìm trong không gian của loài hoa này mà còn được trải nghiệm thiên nhiên vùng cao – nơi mỗi người nên trải nghiệm ít nhất một lần trong đời!

Bên cạnh đó, các loài trong chi Đỗ quyên cũng rất đa dạng về đặc điểm thân, hoa và lá, tuy nhiên, có một số loài có độc tính, được dùng làm thuốc và được ghi chép trong các công trình y học.

Công dụng và độc tính của hoàng đỗ quyên (loại có hoa vàng)

Hoàng đỗ quyên là loại cây đỗ quyên thân bụi nhỏ, lá có lông và có hoa màu vàng kim. Cây có tên khoa học là Rhododendron molle (1).

Theo y học cổ truyền, rễ, hoa và quả của cây hoàng đỗ quyên có vị đắng và có độc tính mạnh. Vì vậy, khi dùng làm thuốc phải hết sức chú ý và chỉ dùng một lượng rất nhỏ theo chỉ định của bác sĩ.

Công dụng: Giúp giảm đau, điều trị phong hàn thấp tý, viêm phế quản mãn tính, đau khớp xương, đau dây thần kinh.

Liều lượng tham khảo: Nếu dùng quả hoàng đỗ quyên thì uống từ 0, 3 – 1 g, nếu dùng hoa thì uống từ 0, 3 – 0, 6 g, nếu dùng rễ thì uống từ 1,5 – 3 g (nếu không dùng thuốc sắc, các bạn có thể tán thành bột hoặc ngâm rượu uống) (3).

Lưu ý: Không được dùng quá liều. Ngoài ra, phụ nữ mang thai và những người đang bị suy nhược cũng không được dùng hoàng đỗ quyên (3).

Tác dụng không mong muốn: Khi dùng vị thuốc này, nếu thấy cơ thể có các biểu hiện của trúng độc (hay thấy khó chịu trong người), cần nhanh chóng uống nước đậu xanh để giải độc và theo dõi để có các biện pháp xử lý kịp thời (3).

Nói tóm lại, loài hoa này hợp với mục đích làm cảnh hơn là làm thuốc và nếu trồng làm cảnh, mọi người cần đảm bảo có thể cách ly an toàn với trẻ em, đồng thời căn dặn trẻ nhỏ không nên tò mò ăn thử loại cây này (hoa của chúng khá bắt mắt).

Bên cạnh đó, đối với những bệnh mà hoàng đỗ quyên có thể điều trị, nếu chọn các vị thuốc khác thay thế thì nguy cơ rủi ro sẽ giảm được nhiều hơn.

Công dụng làm thuốc và độc tính của hoa đỗ quyên đỏ

Đỗ quyên hoa đỏ (còn được gọi là Hồng đỗ quyên, Hồng trích trục) là loài cây bụi nhỡ, có thể cao đến 3 m, phân cành nhiều, cành có lông và có hoa màu hồng đỏ (hoặc hồng nhạt). Cây có tên khoa học là Rhododendron simsii (4).

Theo Đông y, cây đỗ quyên hoa đỏ có vị chua ngọt, tính ôn (5).

Công dụng: Điều trị bế kinh (do có tác dụng điều kinh, hòa huyết), tổn thương do đòn ngã, phong thấp, chảy máu cam, ho ra máu và ho đờm (5).

Cách dùng: Lấy bông đỗ quyên đỏ sắc lấy nước uống, mỗi ngày từ 20 – 40 g (nếu dùng quả thì lấy 1,2 – 2 g, tán bột và uống) (5).

Độc tính: Theo tạp chí Hong Kong Med J 2008, đã xảy ra trường hợp một đứa trẻ sơ sinh 57 ngày tuổi bị nôn mửa và co giật sau khi uống một loại sữa có chứa thuốc sắc từ đỗ quyên hoa đỏ. Sau khi điều trị, đứa trẻ này đã được an toàn nhưng đây cũng là bài học cho các bậc phụ huynh đang nuôi trẻ nhỏ (7).

Mặt khác, đối với loại “đỗ quyên ngủ đông” được bày bán trên thị trường hiện nay, mọi người không nên quá lo lắng về việc ngâm tẩm hóa chất bởi loại hoa này có thể được áp dụng công nghệ sấy lạnh thành hoa khô, sau khi ngâm nước thì sẽ “hồi sinh” và nở hoa tươi tắn (8).

Nói tóm lại, cả hai loài đỗ quyên được nói đến trong bài viết này đều ẩn chứa chất độc, vì vậy, các bệnh nhân không nên tự tiện thử nghiệm để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng.

• Tham khảo: Cây trạng nguyên (hoa giáng sinh), dược tính và độc tính